Pożegnanie legendy: Zbigniew Zapasiewicz odszedł w wieku 74 lat
Wieść o śmierci Zbigniewa Zapasiewicza rozeszła się po Polsce niczym cichy, ale bolesny szmer. Jeden z najwybitniejszych polskich aktorów, człowiek sceny, wieloletni pedagog, reżyser i autorytet, odszedł spokojnie w swoim warszawskim mieszkaniu. Miał 74 lata. Pozostawił po sobie nie tylko dorobek artystyczny, który z pewnością zapisze się złotymi literami w historii polskiej kultury, lecz także wspomnienie człowieka pełnego pasji, skromności i niezwykłej wrażliwości.
Początki
Urodził się w Warszawie w 1934 roku. Jego dzieciństwo przypadło na trudny czas II wojny światowej, co — jak sam wielokrotnie wspominał — miało niebagatelny wpływ na jego późniejszą wrażliwość i stosunek do świata. Choć początkowo chciał zostać chemikiem, ostatecznie związał swoje życie z teatrem. Studia w warszawskiej PWST (Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej) ukończył z wyróżnieniem, a jego talent szybko został zauważony zarówno przez reżyserów, jak i przez publiczność.
Kariera teatralna
Zapasiewicz był aktorem wszechstronnym. Potrafił wcielić się zarówno w bohaterów klasycznych dramatów Szekspira, jak i w postacie z nowoczesnych, eksperymentalnych sztuk współczesnych. Przez dekady związany był z Teatrem Powszechnym, Teatrem Dramatycznym i Teatrem Współczesnym w Warszawie. Jego role w takich spektaklach jak Hamlet, Fedra, Kartoteka czy Mąż i żona uchodzą za legendarne. Jego głos, sposób wypowiadania kwestii, a także umiejętność operowania emocjami w najbardziej subtelny sposób były jego znakiem rozpoznawczym.
Jedna z jego najważniejszych ról teatralnych to rola profesora w „Biesach” Dostojewskiego w reżyserii Jerzego Jarockiego. Publiczność i krytycy byli pod wrażeniem intensywności, z jaką oddawał duchowy dramat swojej postaci. „Zapasiewicz nie gra – on staje się swoją postacią” – pisał jeden z krytyków teatralnych po premierze.
Kino
Choć teatr był jego domem, to również kino miało dla niego szczególne znaczenie. Debiutował w filmie jeszcze w latach 60., ale prawdziwą sławę przyniosły mu role w latach 70. i 80., zwłaszcza w filmach Krzysztofa Zanussiego, z którym stworzył artystyczny duet oparty na zaufaniu, wspólnym rozumieniu świata i podobnej wrażliwości.
W „Barwach ochronnych” (1976) wcielił się w rolę cynicznego wykładowcy, który z zimną precyzją rozkłada na części moralność młodszych kolegów. Film ten stał się jednym z najważniejszych dzieł kina moralnego niepokoju, a kreacja Zapasiewicza zyskała status kultowej. W „Spirali” zagrał postać pogrążonego w depresji lekarza, który zmaga się z własnym sumieniem i bezsensem życia. Te role ujawniały jego niezwykłą zdolność do przedstawiania skomplikowanych, często tragicznych postaci w sposób, który nie pozostawiał widza obojętnym.
Nie sposób pominąć jego występu w „Życiu jako śmiertelnej chorobie przenoszonej drogą płciową” (2000), gdzie zagrał doktora Tomasza. Film ten przyniósł mu kolejne nagrody i uznanie młodszej generacji widzów. Była to również jego jedna z ostatnich wielkich ról filmowych.
Pedagog
Zapasiewicz przez wiele lat uczył w Akademii Teatralnej w Warszawie. Był nie tylko wykładowcą, ale przede wszystkim mistrzem. Uczył nie tylko techniki aktorskiej, ale też postawy wobec sztuki, świata i drugiego człowieka. Dla wielu młodych aktorów był wzorem – wymagającym, ale sprawiedliwym. W jego klasie uczono się nie tylko grać, ale też żyć.
Jedna z jego studentek, dziś znana aktorka, powiedziała po jego śmierci: „Zapasiewicz był jak latarnia morska – jego obecność zawsze wyznaczała kierunek. Uczył nas myślenia, wrażliwości i odpowiedzialności za każde słowo na scenie.”
Człowiek prywatny
Choć był osobą publiczną, Zapasiewicz strzegł swojej prywatności. Unikał wywiadów, nie bywał na bankietach, nie uczestniczył w życiu celebryckim. Mieszkał w niewielkim mieszkaniu w Śródmieściu Warszawy, otoczony książkami, obrazami i wspomnieniami. W wolnym czasie najchętniej słuchał muzyki klasycznej i spacerował po Łazienkach.
Jego przyjaciele podkreślają, że był człowiekiem skromnym, ale bardzo wymagającym – przede wszystkim wobec siebie. Nigdy nie godził się na półśrodki. Mówił, że aktorstwo to nie zawód, ale służba.
Ostatnie dni
Ostatnie miesiące życia spędził głównie w domu, zmagając się z problemami zdrowotnymi. Od dłuższego czasu chorował, ale nie chciał mówić o tym publicznie. Do końca pozostał aktywny intelektualnie – pisał eseje, czytał, oglądał spektakle online. Bliscy wspominają, że odszedł spokojnie, we śnie, otoczony tym, co kochał najbardziej – ciszą, książkami i wspomnieniami.
Reakcje
Śmierć Zapasiewicza wywołała poruszenie w świecie kultury. Wielu aktorów, reżyserów, krytyków i widzów wyrażało swój żal i wdzięczność za wszystko, co pozostawił po sobie.
Minister Kultury wydał specjalne oświadczenie: „Zbigniew Zapasiewicz był nie tylko jednym z najwybitniejszych aktorów w historii Polski, ale też duchowym przewodnikiem kilku pokoleń artystów. Jego odejście to ogromna strata dla całej polskiej kultury.”
Na Placu Teatralnym w Warszawie ludzie zaczęli spontanicznie składać kwiaty i znicze. Na drzwiach Teatru Współczesnego zawisł czarny żałobny krep i portret aktora – uśmiechniętego, z książką w ręku.
Dziedzictwo
Zapasiewicz pozostawił po sobie ogromne dziedzictwo. Dziesiątki ról teatralnych, kilkadziesiąt filmów, setki studentów, którzy dziś grają na scenach w całej Polsce. Ale przede wszystkim – pamięć człowieka, który kochał teatr i ludzi. Jego życie było świadectwem tego, że sztuka może być misją, a aktorstwo – drogą do prawdy o człowieku.
Jego archiwum osobiste ma trafić do Instytutu Teatralnego w Warszawie. Tam też planowana jest wystawa poświęcona jego twórczości. Akademia Teatralna planuje natomiast nazwanie jednej z sal jego imieniem.
W jednym z wywiadów, którego udzielił wiele lat temu, powiedział: „Nie boję się śmierci. Boję się tylko tego, że odejdę, a moje słowa i moje role nie będą już miały znaczenia.”
Dziś możemy mu odpowiedzieć: Zbyszku, twoje słowa i role mają znaczenie. I będą miały – przez lata, przez pokolenia, przez wieczność.
Leave a Reply